Satua Bali - I Cupak teken I Grantang

Daftar Isi

Satua Bali - I Cupak teken I Grantang

Ada katuturan satua “I Cupak tekén I Grantang”. I Cupak ané kelihan, I Grantang ané cerikan. I Cupak gobané bocok, kumis jempé, kalés, brengés, tur bok barak kekeh alah duk. Basang gedé madaar kereng. I Grantang pangadegné lanjar, goba alep bagus, tur anteng magarapan. Asing-asing anaké ngantenang makejang ngedotin.

Kacarita sedek dina anu, ia matekap di cariké, I Grantang matekap nututin sampi, nanging I Cupak setata maplalianan dogén gaéné. Tusing pesan nyak ngrunguang adinné magaé.

Sasubané I Grantang suud matekap mara I Cupak teka uli maplalianan. I Grantang ngomong munyiné alus tur nyunyur manis. “Kemu Beli malunan mulih, tiang lakar manjus abedik.” I cupak masaut gangsar, Lamun kéto kola lakar malunan mulih, adi.” Sasubané joh liwat uli sig I Grantangé manjus, ditu lantas I Cupak makipu di enduté kanti awakné maong makodong, laut nutugang majalan mulih saha jlémpah-jlémpoh.

Kacarita ané jani, I Cupak suba neked diwangan umahné, ditu ia gelur-gelur ngeling. Mémé bapanné tengkejut ningehang eling panakné tur nyagjag laut nakonang, “Cening-Cening Bagus Wayan Cupak, ngudiang Cening padidi mulih, buina blolotan, men adin Ceningé I Grantang dija?” Masaut I Cupak sambilanga ngeling. “Kéné Pa muah Mémé, kola uli semengan matekap, I Grantang pragat malali dogén, buina ia ngenemin anak luh-luh dogén gaénné”.

Mara monto pesaduné I Cupak, bapané suba brangti tekén I Grantang, laut ngrumrum I Cupak. “Nah, mendep Déwa Ning, buin ajahan lamun suba teka I Grantang, lakar tigtig bapa, lakar tundung bapa uli jumah.”

Kacarita jani, I Grantang suba ngamulihang uli carik tongosné magarapan. Jlémpah-jlémpoh kabatek baan kenyelné kaliwat. Suba ia neked jumahné, jeg sahasa bapanné nyagjagin tur nyambak bokne I Grantang saha katigtig aji saang kayu. Bapanné ngomong bangras, “Ih Grantang, magedi Cai uli dini! Nirguna bapa ngelah panak buka Cai. Goba melah, solah jelé, tur tuara demen nyemak gaé, men nyak adung goba ajaka bikasé? Dija Cai maan ajah-ajahan buka kéto?” I Grantang ngeling sigsigan merasa tekén dewék tusing ngelah pelih.

Ngomong I Grantang, “Nah Bapa. Yen kéto keneh bapané, nundung déwék tiang uli jumah, tiang nerima. Dumadak ja ulian sing ada tiang jumah, bapa nemu bagia ngajak i beli Cupak”. Ditu laut I Grantang makaad uli jumahne. Sakit saja kenehné ningeh munyin bapané buka kéto.

Disubané joh I Grantang liwat, teka I Cupak nakonang adiné I Grantang. “Mémé … Bapa … adin kolané dija?” Masaut bapané, “Suba tigtig bapa tur suba katundung. Jani apang tawanga puaran mayusné dadi jlema.” I Cupak ngeling gelur-gelur, tur ngomong, “Ngudiang tundung bapa adin kolané, dija jani alih kola? Nyén ajak kola makaengan? Jatinné, nak jemet ia, anak … anak kola ane mayus magaé, ngudiang adin kolané tundung bapa?”

Ningeh munyin I Cupaké kéto, dadi engsek mémé-bapanné, merasa tekén déwék pelih. “Jani kola lakar ngalih adin kolané, lakar abang takilan!” Masépan-sépan méméné ngaénang I Cupak takilan.

Kacarita jani I Cupak lakar nugtug pajalané I Grantang. Gelur- gelur I Cupak ngaukin adinné. “Adi. adi. adi… Grantang … ené kola teka ngaba takilan, Adi!” Cutetin satua, tepukina di tengah alasé. Ditu lantas I Cupak ngidih pelih tekén adinné.

“Adi… Adi Grantang, aksamang Beli adi! Jalan adi mulih!, Padalem I mémé ngeling ngenehang adi. I bapa suba masi nyesel raga.” Masaut I Grantang, “Kema suba Beli mulih padidi, depang tiang dini naanang sakit ati. Apa men puaran tiangé idup tusing demenin rerama?”

Nimbal I Cupak ”Nah Adi, sawiréh iraga nyama buka sepité. Bli nyadia natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan marérén malu Adi, kola kenyel pesan nugtug adi uli jumah. Ené kola ngaba takilan, jalan gagah, daar ajak dadua! Kema Adi ngalih yéh malu ka pancorané, kola nongosin takilané dini.

Disubané I Grantang liwat bakal ngalih yeh, sépan-sépan I Cupak ngagah takilané tur daara kanti telah. Bésbésa kilit takilané tur kacakanga di tanahé. Nepukin unduké ento, dunduna I Cupak tekén I Grantang. “Aduh Adi… apa ya mésbés takilané? Bakat kalian beli pules. Keto I Cupak mapi-mapi tusing nawang. Nah né enu lad-ladné jalan gagah ajak dadua.” Masaut I Grantang, “Nah daar suba beli, tiang tusing seduk” I Cupak madaar padidiana, ngesop nasi nginem yéh, celekutan nigtig tangkah, suud madaar I Cupak taag-taag nyiriang ia suba wareg.

Kacarita jani I Cupak tekén I Grantang neked di Bencingah Puri Kediri. Désané ento sepi, tusing ada anak majlawatan. Pejalané I Cupak ngetor kabatek baan jejehné, jani suba koné ia neked di jaba puri Kediriné, ditu I Cupak nepukin peken.

Di pekené tuah ada dagang nasi buina mengkeb madagang. I Grantang matakon tekén dagangé ento, “Nawegang, titiang matakén, napi wastan jagaté puniki? Napi sané mawinan jagat druéné sepi?” I Dagang nasi masaut, “Jero, puniki mawasta jagat Kediri. Jagat puniki katibén bencana. Putran Ida Sang Prabu kapandung olih I Benaru.”

Sang Prabu sampun ngamedalang baos, “Sira ja mrasidayang ngrebut putran ida tur mademang I Benaru, jagi kaadegang agung., tur kajangkepang sareng putrin Ida”. I Cupak masaut élah, “Ah raja belog kalahang Benaru. Kola anak suba biasa nampah Benaru. Eh dagang, kema orahang tekén rajané dini! Bantes Benaru aukud élah baan kola ngitungang”. I Grantang megat munyin beliné, “Eda Beli sumbar ngomong, awak tusing nawang Benaru. Patilesang ragan beliné!”.

I Cupak bengkung tuara ngugu munyin adinné. “Adi mula getap. Kaling ké nampa ngwawa gumi, baanga ngidih nasi dogén beli nyak ngamatiang I Benaru”. I Grantang ngraos tekén i dagang nasi. “Inggih Jero dagang nasi durusang uningang merika ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi ngaturang ayah, ngemademang I Benaru”.

Ngencolang i dagang nasi nangkil ka puri. Nganteg di puri, I Dagang nasi matur, “Inggih Ratu Sang Prabu, puniki wénten tamiu sareng kalih misadia jagi ngamademang I Benaru”. Mara keto atur I Dagang nasi, pramangkin lédang pisan pikayunané Ida Sang Prabu.

Ida Sang Prabhu ngandika, Ih Mén Cening, yen mula saja buka atur Nyainé, lautang tundén ia tangkil ka puri apang tawang gelah!” I Dagang Nasi ngenggalang ngalih I Cupak tekén I Grantang laut nekedang apang tangkil ajaka dadua.

Kacrita jani I Cupak muah I Grantang suba tangkil di ajeng Ida Sang Prabhu, lantas Ida ngandika, “Eh Cai ajak dadua, Cai uli dija? Nyén adan Cainé?”

I Grantang matur dabdab alon, “Nawegang titiang Ratu Sang Prabhu, titiang puniki wantah jadma nista saking jagat Gobangwesi. Wastan titiang I Grantang, niki belin titiangé I Cupak. Titiang jagi matetegar nyarengin sewayambara, mademang ipun I Benaru.

Tondén suud aturné I Grantang saget sampun kasampuak olih I Cupak, tur ngomong kené, “Kola seduk, kola lakar ngidih nasi abetekan. Basang kolané layah”. Suud kéto I Cupak ajak I Grantang mapamit. Ida Sang Prabhu mapaica ali-ali mas masoca mirah teken pajenengan puri Kediri, pinaka cirin I Grantang dados utusan.

Gelisang carita I Cupak kebedak-bedak, lantas nepukin telaga linggah tur bek misi yéh. Ditu ia morahan tekén adinné. “Adi…adi Grantang marérén malu, kola bedak pesan, kola lakar ngalih yéh di telagané.” Masaut I Grantang, “Eda Beli ditu ngalih yéh, to anak yéh encehné I Benaru tusing dadi inem. Ningeh munyin adinné kéto, makesiab I Cupak, muané putih lémlém.

Buin ia nepukin gegumuk maririgan laut matakon, “Nyén ané ngaé gegumuk dini Adi?” Masaut I Grantang, “Ené sing ja gegumuk Beli, ené mula tuah tainné I Benaru”. I Cupak makesiab baan takutné. “Aduh mati jani beli Adi, yan moné gedén tainné, lamun apa ya gedéné I Benaru? Jalan suba mulih adi!”. I Grantang terus majalan ngungsi Guok Benaruné, tugtuga ban I Cupak.

Kacarita né jani, suba ia teked di sisin guok Benaruné. Umah I Benaru di tengah guoké. Ngomong I Cupak, “Adi … kola tusing bani tuun adi, adi dogén suba masiat nglawan I Benaru. Kola ngantos dini. I Grantang mabasen teken belinné, “Ené tingalin tumbaké bin kejepan Bli! Yen bah kangin tumbaké, ento makaciri tiang menang masiat. Yen bah kelod tumbaké, to makacihna tiang kalah. Suud matinget tekén belinné, I Grantang laut tuun ka guoké.

Dapetanga I Benaru nagih mlegandang Radén Dewi. I Benaru matolihan tur matbat I Grantang. “Eh Iba manusa cerik, wanén Iba teka mai, Yen Iba mabudi idup matulak iba mulih!” Masaut I Grantang, “Apa..apa..orahang Iba Benaru? Kai teka mai mula nyadia lakar mendak Radén Dewi. Kai lakar ngiring Ida ka Puri.”

I Benaru ngelur brangti laut ngedébras ia ngamuk. Ulian kawisésan I Grantangé masiat, maan ia nebek basangné I Benaru kanti bétél tembus keris pajenengan puriné. I Benaru ngelur kesakitan basangné embud. I Cupak ba duuran ningeh I Benaru ngelur.

I Cupak inget tekén patingetné I Grantang. Ningalin tumbaké ento bah kangin. Mara masrieng kenehné liang, laut ia ngomong, Adi… adi Grantang antos kola Adi. Yen kola sing maan matanding ngajak I Benaru, jengah kola, Adi”. I Grantang ngomong uli tengah guoké tekén I Cupak. “Beli, entungang jep tali buné ka guoké!”

I Cupak énggal ngentungang taliné ento. Ditu I Grantang nglanting di taliné apang nyidang menékan. I Grantang sambilanga ngabih Radén Déwi. Disubané I Grantang muah Radén Déwi nengok uli guoké, gegésonan I Cupak nyaup Radén Déwi tur sahasa megatang tali ané glantinganga ban I Grantang makada ia ulung ngluluk di tengah guoké. Radén Déwi kasirepang ban I Cupak di batan kayuné.

Kacarita jani, I Cupak ngiring Ida Radén Déwi mantuk ka Puri Agung. Ida Sang Prabhu lédang tan sipi, raris nyaup Ida Radén Déwi. Ida Sang Prabhu agia ngamargiang daging swayambara, nyangkapang Ida Radén Déwi sareng I Cupak sawireh ia prasida ngamatiang I Benaru. I Cupak kaadegang Agung di Puri. Sasukat I Cupak madeg agung, makejang panjaké kéweh, sawireh sabilang wai apang nguling, pinaka sangun I Cupaké.

Jani, kacerita paundukan I Grantangé di tengah guoké. Grapa- grepé ia bangun nyelsel déwék. “Ratu Betara, dados asapuniki lacur titiangé manumadi?” Metu lantas rincikan I Grantangé nganggon tulang I Benaruné menék makékéh pesan.

Kacerita nyidang I Grantang menék, pesu uli guoké. Lantas ia majalan nuju ka puri. Suba jani neked di puri, ngomong ia tekén panyeroané, “Jero anak isteri, tulungin ja titiang! Titiang jagi tangkil, matur ring Ida Sang Prabhu.” Mara kéto, malaib panyroané ka puri nguningang unduké punika tekén I Radén Cupak. I Cupak inget tekén adinné enu di guoké. Ditu I Cupak ngelur, nitahang panjaké ngejuk tur ngulung I Grantang aji tikeh, laut ngentungang ka pasih.

Kacerita buin maniné, Pan Bekung mamencar di pasihé ento. Mara ia mulang pencarné, marasa koné baat, mara kedenga bakatanga tikeh. Buin Pan Bekung mulang pencar, buin bakatanga tikehé ané busan. Gedeg basangné, abana menék tikehé tur kagagah. Makesiab Pan Bekung ningalin jadma berag pesan, laut ajaka ka pondokné.

Teked di pondokné, preténina tekén Mén Bekung. Sewai-wai gaénanga bubuh. Dadi, ngancan wai sayan misi awakné I Grantang. Dadi kendel Pan Bekung ajak Mén Bekung maan unduk panak truna tur bangus genjing. Di subané I Grantang seger, ajaka ia nandur sarwa bunga-bungan. Disubané bungané pada kembang alapa bungané ento tur adepa baan Mén Bekung. Sadina-dina geginané I Grantang ngalap bunga, Mén Bekung ngadep ka peken.

Kacarita jani ada wong jero uli Puri Kediri lakar meli bunga. Makejang bungané belina ban wong jeroné ento tur abana ka puri. Bungané katerima olih Ida Radén Déwi. Mara kaarasan olih Ida, dadi marawat-rawat anak bagus di bungané. Eling Ida tekén I Grantang, ané ngamatiang I Benaru. Ida Radén Dewi metakén, “Eh Bibi, dija Bibi meli bungané ené? Buin mani iring gelah, gelah dot katemu ngajak dagang bungané ené.”

Bin maniné kairing Ida Radén Déwi matumbasan ka pasar. Gelisang carita, kapanggih Mén Bekung nyuun kranjang misi bunga mawarna-warni. Radén Dewi kagiat nyingak bungkung mas masoca mirah ané anggona ban Mén Bekung. Bungkungé ento tuah druén Sang Prabhu lingsir, ané kapica tekén I Grantang. Radén Déwi ngandika tekén Mén Bekung. “Wih Mémé, titiang matakon, dija umah méméné? Ajak tiang malali kema apang tiang nawang!”

Gelisang carita, suba ida neked di pondok Mén Bekungé. Pan Bekung kamegmegan ngandap kasor saha nyangra sapangrauh Ida. I Grantang nyagjag, nangkilin Ida Radén Déwi. Ditu I Grantang kablekur, saha baos, “Aduh Beli, to nguda las Beli ngutang tiang? Ngudiang Beli sing ka puri tangkil ring Ida Sang Prabhu?” Sasubané ada ketél wacanan Ida Radén Déwi, matur I Grantang dabdab alon, ngaturang paindikan pajalan iané ané suba liwat.

Kacarita jani, I Grantang sareng Ida Radén Déwi suba neked di puri. Sang Prabu lédang pisan ring kayun, nyingak putrané anut masanding ajaka I Grantang. Kacarita jani, I Cupak katundung uli puri. I Grantang laut kaadegang agung. Sasukat I Grantang madeg agung, jagaté gemuh kerta raharja. Panjaké makejang pada girang pakedék pakenyung déning suba suud ngayahin raja buduh.


Pustaka :

Suwija, I Nyoman., Darmada, I Made., Rajeg Mulyawan, I Nyoman (2019). Kumpulan Satua (Dongeng Rakyat Bali). Denpasar, Bali: Penerbit Pelawa Sari. pp. 49–55. ISBN 978-602-8409-78-0.