Kumpulan Contoh - Contoh Sekar Alit (Sekar Macapat / Pupuh) - Puisi Bali Purwa
Sekar Alit adalah nyanyian atau lagu-lagu yang juga disebut geguritan berupa pupuh (macapat) yang susunannya terikat pada banyak baris pada setiap pupuh, banyak suku kata pada setiap baris, labuh suara (lingsa) kata terakhir setiap baris dan berisi ajaran-ajaran agama. Pupuh (tembang) itu dapat dibedakan antara lain : (1) sinom, (2) semarandhana, (3) pucung, (4) pungkur, (5) ginada, (6) ginanti, (7) durma, (8) dandang dula, (9) maksumambang, (10) mijil.
Sekar Alit inggih punika tembang sane nganutin uger-uger sane apada lingsa. Soroh Sekar Alit puniki inggih ipun, (1) sinom, (2) semarandhana, (3) pucung, (4) pungkur, (5) ginada, (6) ginanti, (7) durma, (8) dandang dula, (9) maksumambang, (10) mijil.
1. Pupuh Sinom inggih punika pupuh sane anggen ngunggahang keramahtamahan, liang, mituturin anak miwah mareraosan. Nganggen 10 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 8a, 8i, 8a, 8i, 8i, 8u, 8a, 8i, 4u, 8a ring ungkur.
2. Pupuh Semarandana inggih punika pupuh sane anggen nganetuang manah sedih, kungkung, sungsut, awinan antuk kasmaran. Nganggen 7 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 8i, 8a, 8o, 8a, 8a, 8u, 8a ring ungkur.
3. Pupuh Pucung inggih ipun pupuh anggen ngametuang manah, nasehat, tutur-tutur utama ring anak alit, magegonjakan, maliang-liang, macecimpedan. Nganggen 6 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 4u, 8u, 6a, 8i, 4u, 8a ring ungkur.
4. Pupuh Pangkur inggih punika pupuh anggen ngametuang manah, sane madaging indik asmara, nyatuain anak lian. Nganggen 7 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 8a, 11i, 8u, 8a, 12u, 8a, 8i ring ungkur.
5. Pupuh Ginada inggih punika pupuh sane ngametuang manah sedih, sungsut, duhkacita, lara miwah anak metetangisan. Nganggen 7 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 8a, 8i, 8a, 8u, 8a, 4i, 8a ring ungkur.
6. Pupuh Ginanti inggih punika pupuh sane anggen ngunggahang manah maliang-liang, makasih-kasihan, nguncarang tutur-tutur sane becik. Nganggen 6 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i ring ungkur.
7. Pupuh Durma inggih punika pupuh sane meanggen ritatkala ngametuang manah galak, bangras, gedeg, miwah yan ngunggahang jengah duk kasmaran. Nganggen 7 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 12a, 8/7i, 6a, 8/7a, 8i, 5a, 8/7i ring ungkur.
8. Pupuh Dandanggula inggih punika pupuh anggen ngametuang manah maseneng-seneng, kasmaran, miwah pangajahan. Nganggen 12 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 11i, 4a, 6a, 8e, 8u, 8i, 8a, 8u, 8a, 4a, 8i, 8a sekadi mungguh ring ungkur sabilang carik.
9. Pupuh Maskumambang inggih ipun pupuh anggen ngametuang manah sedih, sungsut, lara, nangis. Nganggen 5 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 4a, 8i, 6a, 8i, 8a ring ungkur.
10. Pupuh Mijil nggih ipun pupuh anggen ngametuang manah, rasi, miwah karsa tur naturin antuk tutur-tutur sane patut . Nganggen 7 carik sane apada lingga tur nganutin uger-uger suara sekadi 4u, 6i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u ring ungkur.
- Guru wilang : jumlah suku kata dalam satu baris (satu gatra)
- Guru gatra : jumlah baris dalam satu bait (pada)
- Guru dingdong : suara akhir pada setiap baris (a,i,u,e,o)
Pupuh Sinom :
- Jenek ring meru sarira
Kastiti hyang mahasuci
Mapuspa padmahredaya
Maganta swaraning sepi
Maganda ya tissning budi
Malepana sila hayu
Mawija menget prakasa
Kukusing sadripu dagdi
Dupan ipun
Madipa hidepe galang
- Pakukuh dasar agama
Panca srada kepuji
Sane lelima punika
Brahman sang kaping singgih
Atman yukti kaping kalih
Karma kaping telu mungguh
Samsara kaping empat
Moksa kaping lima sami
Bwat sesuduk
Bapa jani maritatas
- Ring carike sane linggah
Pantun nyane sampun kuning
I cetrung ngelah pianak
Nanging kantun alit alit
Rawuh sang madrebe carik
Sane benjang jadi durus
Kaanyi padi punika
I cetrung sedih ngurunik
Ratu agung
Kengken jani ban madaya
Pupuh Samarandana :
- Baat rasa nyuwun gumi
Luwir di tengah parangan
Segara ngideh sisine
Turin mebet das ngalancah
Upama kadi mentas
Disisin abinge cepung
Pelih tindak payu pejah
- Magantung ban bok akatih
Angkihane yan umpama
Kadi manyuhun gedahe
Matatakan batu lumbang
Yana pelih magunjitan
Tan urungan pacang labuh
Dekdek buyar tan tuptupang
- Jeroning manusa urip
Dini di mretya bawana
Duang palih ya abahnya
Pertama to dewi sampad
Ane ngelah abah dewa
Asuri sampad buin bagus
Ento agol karaksasan
Pupuh Ginada :
- Bapa bongol tuara bisa
Kewala maan mamunyi
Matauang awak klaran
Anak jani liyu weruh
Bisa mangaduang daya
Ulat asih
Basang awake kiruka
- Ede wanen ken rerama
Yening cening suba bakti
Hidupe lakar bagia
Reramane ento guru
Siaga patut nyayangang
Kadi titi
Sayang I meme ken panak
- Dagang sampi ngabe kisa
Dikumane ngajak kaki
Geginane tuah ngabas
Anak sai mule tebu
Punyan tebu misi latah
Yadin kelih
Liu enu papulahan
- Pada bisa ngawe daya
Manis manis mamanesin
Palapanin dadi janma
Eda ngawe peta liyu
Awak kelih nyandang bisa
Teken budi
Pineh pinehin di awak
- Pulau Bali sane aman
Teken Bali sane asri
Patut iraga ajegang
Warisan Para leluhur
Patut iraga lestariang
Pulau Bali
Pulau sane mabudaya
- Tiang mlajah ring
Ekasma Sekolahne luung gati
Gedungne matingkat dua
Gurune jegeg lan bagus
Ngranayang titiang tresna
Nenten lali
Ngaturang antuk suksema
Pupuh Ginanti :
- Mirib suba liyu tahu
Kadi ne munggah ring aji
Jatin sangsara punika
Wetu saking tingkah pelih
Pelih saking katambetan
Tambet dadi dasar sedih
- Saking tuhu manah guru
Mituturin cening jani
Kaweruhe luir sanjata
Ne dadi prabotang sai
Kaanggen ngaruruh merta
Saenun ceninge urip
- Ring sekolah genah ipun
Telebang janten kapanggih
Malajah seken-sekenang
Eda ja demen malali
Laline maarti engsap
Yen engsap mapuara kali
- Tambe te ngawinang lacur
Bulak balik manumadi
Bingkih malaibin dhuka
Dekah nguber sukan hati
Ngalih idup mati bakat
Ngalih bajang tua panggih
Pupuh Durma :
- Ne kaparik kaanggen tembang pan tiwas
Mumah nampek negari
Nyabran ngalih saang
Maring alase wayah
Ring pasar kaadol raris
Jinahe kocap
Kaanggen numbas nasi
- Ikigaeg lara nira sang a jagra
Ingete ring raga jati
Jati nikang dharma
Dharma ne mawak sunya
Nyunyari telenging hati
Hati kasrah
Panyerahe puput nampi
- Titiang melajah ngae pupuh durma
Pupuh sane luung gati
Ten je sukeh ngae pupuh
Ngae sareng timpal – timpal
Liang rasayang di hati
Diastun liang
Ngae pupuh durma kenjel gati
- Titiang demen gati mbalih wayang
Wayang sane uli Bali
Mebalih di desa Pau
Dalange saking Kamasan
Diastun ujan – ujanan
Atine liang
Sebet atine wayange mulih
Pupuh Dangdang Gula :
- Saksat ratu nuduk pitik bengil
Mami lara
Nyapat pitra ksasar
Gela-gela ring kawahe
Urip titiang sampun lampus
Keto upaminya adi
Manyadia mamarekan
Ni Nyonyah raris masaur
Minab tan wenten utang tiang
Memarekan
Ring beline kadi mangkin
Sarat tuduhing batara
- Titiang takut kena munyi manis
Ngaku tresna
Gampang nagih nadtad
Anak eluh uli dini
Bantangin ban slaka siu
Joh para bakatang beli
Saling ke aji kemikan
Makemulan galir bungut
Dija pacang saup jemak
Tuyuh ngucap
Ngadenan suba manengil
Pang da nundun dakin basang
- Mesok gedenan bikas beline dini
Ngodag-odag
Marasa teken awak
Suba ririh di gumine
Pepes menang bane buruh
Nasi matahan kadung lekin
Bibih galir crewet pisan
Tuara nyandang kapigugu
Lawar gerang eda nyagerang
Dasar meka
To beli jani rasanin
Damar langit meh bulanan
- Durung puput marerasan sang kalih
Laut teka
Madan I Congliwat
Utusan mapag Ingtai
Mangda gelis Nyonyah mantuk
Dening wenten raos pingit
Ni Nyonyah misadyayang
Pacang gelis mantuk
Kapiragi ya Ni Nyonyah
Gelisahan
Irika raris I Sampik
Kroda idepnya kalintang
- Buin pidan manyi padi kuning
Manyidayang
Kadi makunyit di alas
Katemu lamun idepe
Sarin tanah tiang ibuk
Blahan payuk bas bebeki
Beruk tanah sarat pisan
Dakin karna uling ilu
Daluang bisa ngumbara
Mangulayang
Kayun ira tumas manik
Jeron dewa ampurayang
Pupuh Mas Kumambang :
- Cai Tarka
Kar ke took ngabe pipis
lakar meli jaja
Beliang meme abesik
Dimulihne magagapan
- Cening Komang
Cening Dharma pelajahin
Eda cening nakal
Bapane sai nuturin
Krana cening panak bapa
- Bunga kertas
Nike bunga pulau
Bali Wenten akeh warna
Bunga sane paling suci
Bunga kertas, Bunga sayang.
- Rasa sayang
Rasa sayang ne di hati
Nike madan tresna
Rasa tresna ne sujati
Rasa sane paling liang
- Belog pongah
Keto solah nyane yukti
Tusing ngelah daya
Satata gawennya pelih
Nanging tusing ngelah jengah
Pupuh Mijil :
- Dadong dauh ngelah siap putih
Ba mataluh reko
Minab suba limolas taluhne
Nanging lacur ada ne nepukin
Anak cerik-cerik
Liwat usil ipun
Pupuh Pangkur :
- Rawuh maring taru juar
Ne ngarembun daunnyane kasilirin
Antuk angin aris nyursur
Pan suka nuli mabahan
Tan asuwe mangengkis ipun aturu
Saget prapta buaya galak
Ngrepe saking tukad alit
- Sujati ning sadu dharma
Nyadia ngungsi rahayune mangda punggih
Duluraning karma patut
Idep teleb ring kadharman
Rawos dabdab mupuhang kadang manyulur
Anggen titi manyinahang
Iwang patut mangda uning
- Subalang jani di manah
Buka cening malajah sanune urip
Nika wenang nomer satu
Nanging pang satya dimanah
Eda ganjih
Ne plajahin malu hitung
Apang da nuwut ne iwang,ngundukang beneh ne pasti
Pupuh Pucung :
- Bibi anu lamun payu luwas manjus
Antenge tekekang
Yatnain ngaba masuwi
Tiyuk puntul
Bawang anggon pasikepan
- Anak Liu
Bencana di marga agung
Bajang ulu bukal
Mangisep nyonyo ngulanting
Mangetekul,
Makrama tan pesu empehan
- Ring SMU
Tiang masuk, ajak liu
Gedunge matingkat
Timpale ade luh muani
Bapak Guru
Ngicenin papelajahan
- Mangkin masuk
Tugase nyatet ring buku
Kalanturang maca
Kembangang budi pekerti
Anggen tanggul
malaksana ring sekolah
- Dagang jamu
Mangkin tiang meli jamu
Meli duang gelas
Janginang base abedik
Dagang jamu
Ingetang mani medagang
- Ni luh Putu
Beli tresna teken iluh
Tresna apit due
Nanging beli sube ngerti
Ni Luh Putu
Sube ade ne ngelahang
- Anak sigug
Anak corah kalud ngagu
Bareng ka sayangan
Kasaratang katulungin
Antuk tutur
Kati dados anak wikan