Pengertian Pidato Bahasa Bali - Pidarta
Wirasan Pidarta
Pidarta inggih punika daging pikayunan sane kawedar ring sang sareng akeh mangda prasida karesepin saha kalaksanayang ring kahuripan maparajana. Mapidarta inggih punika ngwedar daging pikayunan ring sang sareng akeh, nganggen basa Bali alus.
Sang sane mapidarta kabaos orator (BI), ring basa Bali kawastanin pamidarta.
Wangun Pidarta
1. Murda (judul)
Patut kasurat manut topik utawi tema sane sampun kajantenang
2. Purwaka utawi pamahbah
Kawedar pinaka pendahuluan sane madaging:
- Matur suksma, majeng ring pangenter acara
- Pangastuti, ketah nganggen panganjali umat, Om Swastyastu
- Ngluhurang Pangayubagia, majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa
3. Daging pidarta
Daging pidarta kawedar manut tema pidarta sane sampun kajantenang
4. Pamuput pidarta
Pamuput pidarta, kirang langkung madaging:
- Pacutetan daging pidarta
- Nunas pangampura, mantuk ring salui kakiranganipun
- Pangastuti pamuput, ketah nganggen parama santih
Soroh Pidarta Manut Tata Cara Maktayang
1. Pidarta dadakan (impromtu)
Pidarta puniki sida mamargi riantukan sang sane pacang mapidarta punika nadaksara kasudi mapidarta.
2. Pidarta tutur/memoriter (pidarta lisan)
Pidarta sane sampun kapripdabang langkungan, tur rikala pacang mapidarta sang sane mapidarta nenten nganggen teks sane kawacen. Pidarta puniki sujatin nyane sampun karencanayang, sampun madue teks, raris teks punika kaapalang. Rikala mapidarta, sang mapidarta nenten ngwacen miwah nenten makta teks.
3. Pidarta sesuratan/manuskrip (pidarta nganggen teks)
Pidarta sane nagnggen naskah utawi teks, rikala mapidartararis kawacen teks sane sampun kasayagayang.
4. Pidarta arda tutur/ekstempore (pidarta nganggen ringkesan)
Pidarta sane kabaktayang nganggen ringkesan. Teks pidarta kakaryanin sane ringkes utawi bantang-bantang bebaosan manten sane kasurat. Raris rikala mapidarta, teks punika kawacen sakewanten dikembangkan malih rikala mapidarta.
Tetikesan Pidarta
1. Wicara
Inggih punika ngenenin indik topik utawi unteng daging pidarta, sane prasida nudut kayun para pamirsa
2. Wiraga
Inggih punika semita, raras, agem utawi bahasa tubuh sang sane mapidarta
3. Wirama
Inggih punika tata suara sane mapaiketan ring suara/vocal miwah intonasi sane anut ring punggelan lengkara mangda kapireng lengut
4. Wirasa
Inggih punika rasa penghayatan ri tatkala mapidarta mangda daging pidarta punika prasida nuke pikayunan sang sane mirengang.
Yening sang mapidarta (orator) prasida nunggilang makapapat tetikesan punika pacang metu W kaping lima, inggih punika Wibawa. Wibawa puniki kaptiang pisan gumanti prasida ngledangin kayun sang miarsayang.
Luir Bebaosan Bali
Wenten makudang-kudang bebaosan sane masaih ring pidarta, minakadi:
1. Dharma wecana
Bebaosan midartayang indik ajahan agama manut tatwa agama sane pastika.
2. Sembrama wacana
Bebaosan mapidarta sane kawedar pinaka panyangra (kata sambutan) sajeroning upacara adat/agama.
3. Atur piuning (laporan panitia)
Inggih punika bebaosan manggala karya nguningayang saluir pidabdab ring acara sane kalaksanayang.
4. Dharma suaka
Inggih punika bebaosan sane madaging pasuakan, pangapti, miwah pinunas makadi nunas dukungan suara ring pemilu/pilkada.
5. Pakeling
Inggih punika atur piuning pinaka pasobyahan utawi pengumuman sane lumrah kapireng ring pura-pura ri kala wenten patirtan.
Sajaba punika, wenten taler istilah mabaos Bali tiosan, minakadi :
- Dharmatula (diskusi): bebaosan mbligbagang indik ajahan dharma/agama sajeroning acara sarasehan sane mabasa bali
- Widiatula (diskusi): bebaosan mabasa Bali, sane mligbagang pangweruhan (sajaba ajahan agama)
- Simakrama: patemon anake madarma suaka
- Saur-pitaken: bebaosan tanya jawab ring paruman
- Dharmasanti: bebaosan indik kautaman ajaran dharma ri kala nyanggra rahinan jagat minakadi Nyepi, miwah Galungan lan Kuningan
Panureksan Pidarta
1. Pengolahan tema
Pidarta sane kawedar nenten dados lempas ring tema sane kajantenang. Iriki taler katureksa indik kapatutan format teks pidartanne.
2. Penguasaan materi
Sane katureksa iriki indik antarnyane bebaosan saking pengawit rauh ka pamuput, taler indik kapatutan pangwesan materi sane kawedar.
3. Bahasa
Sane rumasuk panureksan bahasa:
- Suara (vokal)
- Kapatutan ucapan (lafal)
- Pilihan kruna (diksi)
- Kalengutan wirama (lagu ucapan)
- Panggelan (jeda/intonasi)
- Anggah-ungguh basa Bali
4. Penampilan
Sane katureksa ring penampilan minakadi iraga (bahasa tubuh), wirasa (penghayatan), semita (mimik/raut wajah), leliat (pandangan), miwah busana (pakaian adat madia).
5. Amanat
Amanat utawi pesan inggih punika tetuek daging pidarta sane meled kanggen piteket sane mawiguna ring sang mirengang.
Sumber : Alvianita Damayanti