Satua Bali - I Cétrung tekén I Kidang

Daftar Isi

Satua Bali - I Cétrung tekén I Kidang

I Cétrung tekén I Kidang

Ada tuturan satua kedis cetrung. I Cetrung masebun di punyan pandane, di sisin uman Pan Brangtuse. Panak I Cetrunge nu barak, mare tumbuh bulu kumajaum. Panak-panakne tonden bise mekeber. Dugase ento padin Pan Brangkuse suba kuning. Men Brangkus ngajak panakne, I Brangkus, sube nyangket.

I Brangkus suba truna, seleg magae ka uma nulungin bapane dane sube ngancan tua. I Brangkus ngalih seke manyi. Buin mani padinne bakal anyine.

Kacrita I Centrung sedih kingking, ngeling masesambatan. “Ratu, Dewa Ratu ! Kudiang titiang, panak titiange puniki. Pedas ipun pacing padem. Padem kaanggen plalian. Puniki padin Pan Brangkus sampun kuning. Benjang ipun pacing ngampung. Inggih Ratu Sang Hyang Widhi ! Olasin jua kuda titian!”

Dugase ento kebenangan ada kidang klincak-klincak kema. Ling I Centrungdingeha. Lantas ia maekin I Centrung. “Eh, nyai Centrung. Sedih icing ningeh ling nyaine. Ape ane kasedihin?

Masaut I Centrung. :“Uduh, ne ko beli Kidang. Kenkenang baan madaya. Buin mani kone Pan Brangkus bakal manyi. Panak icange nu cerik, tonden bias makeber. Pedas sebum icange bakal alapa. Panak icange anggona plalian kanti mati. Icing anak tusing ngamah padi. Icing demen, kalangen nepukin padine pada jeli, nguntul buka bungan gadunge. Icing setata ngalih uled anggon tetedan”.

I Kidang bareng sedih, laut masaut. “Kene Centrung. Dumadak ada suecan Widhi. Pianak nyaine sida rahayu. Da bes mapangenan. Buinmani icing nelokin nyai mai”.

I Kidang laut misbis padang sambilanga mapineh-pineh. Tusing makelo, lantas ia magedi, takut tepukine baan I Brungkus.


Manyi

Kacrite pasemengan sekaa manine sube teka. Ada sawatara ajaka duang dasa. I Brangkus masih milu ngaba sanan. Memene ngaba sok.

Sekaane manyi mabriagan, sambilanga makekedekan. Ada ane magending matembang sinom. Akejang pada girang. Angine ngasirsir ngampehang kebuse. Ngalangenin pesan di umane, rame-rame manyu. Engasap teken panes madengdeng. Apa buin padinejelih-jelih, kuning buka emase. Maombakan yang tempuh angin. Yang suba keto, gumine gemuh.

Saget teka I Kidang jlempah-jlempaoh. Matanne udep, cara kuangan pules. Pangenahne ia boh , tusing bakal gencang malaib. I Brangkus paling maluna epukin. Ia ngadebras, “Ada kidang!” Makejang sekaane matolihan, tur nyagjag makite ngejuk.

I Kidang ngrejit, makcog, saru-saru tengkejut, sambilanga tolah-tolih. iBrangkus ngantinag, ngenggalang ngepung ngajak ngajak sekaane. Sekaane pada cager bakal ngejuk kidang. Nanging I Kidang ngangsarang malaib. I Brangkus ngangsan gangsar nguber.  Teked di labake I Kidang mabalik tur ngajet. I Brangkus. Kena prananne. Ia bah ngaseksek, laut nyele ati.

Memenne nyagjagin sambilanga ngeling ngarod. “Aduh, anak kenken. Brangkus ingetang ragane!”

I Brangkus lemet, matanne ngeliep. Ditu lantas I Brangkus ajaka mulih, ateha baan sekaane. Sekaane buung manyi.

Sesubanne sepi, I Kidang mabalik teka, maekin I Centrung. “Nah, nyai Centrung. Bagusang piara panake. Dengdengang ai, damuhin, apanga enggal kebah bulunne. Yan suba kebah, ajaka makisid uli dini, ngalih tongos ane aman”.

I Cenrung ngidepang munyin I Kidange. Kanti kebah suba bulun panak I Centrunge, I Brangkus maish tonden teka ngajak sekaa manyi.


I Kidang Kena Jaring

Kacrita jani Pan Brangkus suba suud manyi. Padinne tumpukanga di natahe. Sabilang dina I Brangkus epot ngajak bapanne nyemuh padi apange tuh. Yan suba tuh mara panekenga ka glebege.

Sabilang semeng nu ruput I Kidang ngajak I Centrung teken panakne ka tegal abian Pan Brangkus.

Pan Brangkus ngajak I Brangkus mula seleg magae. Tegalne bek misi aian. Di selagan punyan nyuhe, ia mamula kacang dawea muah undis. Di sisin pagehane marerod misi manas. Masih ada sere muah umbi-umbian. Di bucu malingseh-lingsehan punyan biu.

Ditu I Kidang ngempok-ngempok punyan kacang. I Centrung ngalih uled kecag-kecog di punyan undise.

Sedek dina anu I Brangkus ka tegalne Makita ngalih kuud. Ia tengkejut. Kacangne telah maempok-empok, punyane ligir. Telektekanga ada enjek-enjekan kidang maklicakan di natahe. I Brangkus adeng-adeng nutug enjeg-enjekane ento. Lantas tawanga, uli dija kidnge nyual pagehan. I Brangkus ngenggalang mulih morahan teken bapane.

“Bapa, Bapa…..,kidange buin ia ngae weci. Don kacange empok-empoka, kanti punyane ligir. Sapunapiang antuk nayanang. Kidange mangda bakat juk, laut tampah anggen sesate muah gegecok”.

Bapane masaut, “Kenken Brangkus? Punyan kacange jaraha baan I Kidang? Nah, da sebetanga. Nyanan nyoeang ajaka makena jarring. Ditu pasang di tongose ia nyual pagehan. Pedas ia bakal teka buin kema. Laut macelep ka jaringe. Ia bakal bungkus kena jarring. Ditu laut ia tampah. Benne anggon sesate , gegecok muah dengdeng. Memen ceninge ia sebet pesan, krana cening kaper kidang”.

Sesubanne sanja Pan Brangkus ngajak panakne ka abian ngaba jarring. Ditu pasanga diuakan pagehane ane entasina baan I Kidang. Bagusanga pesan ia makena jarring. I Brangkus kendel pesan kenehne, cager bakal maan kidang. Ia ngomong teken bapanne. “Yan takeh tiang, kidange nika, kidang sane ngaper tiang. Tan wangde ipun pacang kena jarring. Ngiring tampah. I meme pedas taler ledang kayunne. Ical sebetne. Tiang nunas kuud abungkul, nggih Pa!

Bapane masaut. “Nah, dadi. Kema manek padidi.”

I Brangkus sebet manek. Ia suba biasa menek nyuh, mamongkod. Kuude tengtenga ngaba tuun. Lantas IBrankus ajak bapane mulih, ngaba kuud muah buah undis ane muda-muda. 

Maniane nu semengan ruput, I Kidang ajaka I Cetrung buin ka abian Pan Brnagkuse cara biasane. I Cetrung mekeber. I Kidang nyerutcut macelep di slagan pagehane, tusing ada kenehne sangsaya. Saget ia kena jarring., mablekes makaput aji jarring. Ia kauk-kauk. I Cetrung sengeh, jagjagina. 

I Cetrung tengkejut, I Kidang suba kena jarring. “Nah, sing dayanin. Ene pedas pagaen I Brangkaus. Kenkenang jani baan madaya nulungin I Kidang”.

I Centrung ngeling ngajak panakne, sambilangan ngeka daya. I Cetrung makeber tegeh, kapragpag-kaprigpig, cruat-cruet. Panak-panakne sedih matinggah sig I Kidange ane suba kena jarring. Saget masriut I Cetrung tuun. Ngomong teken panakne. “Cening ajak patpat, kema enggalang ngalih timpal angan adasa ajak mai! Enggalin!” Panakne satinut makejang makeber. 

I Cetrung buin ngomong, “Beli Kidang, da sangsaya. Icing suba maan daya. Lagasang kenehe. Jalan mapinunas teken Sang Hyang Widhi, apanga prasida leb uli jaringe ene. Jani beli Kidang mapi-mapi mati. Endigang basange, kanti kembung. Apang saja cara anak mati”

I Kidang kijap-kijap, sambilanga jejeh. Saget teka kedis cetrung ada angan limolas. Makejang pada sedih nepukin I Kidang mablekes kena jarring. I Cetrung ngomong, “Nah, ne nyaman tiange ajak mekejang. Tiang ngidih tulungan. Apang ajak mekejang dini meju di layah I Kidange muah di kupingne. Pesuang taine ane pengit!” Kedis cetrunge lantas makejang meju. Suba keto lantas makeber, ngalih uled di punyan undise. 

I Cetrung ngorahin I Kidang. “Beli Kidang ingetang ibane. Jani mapi-mapi mati. Yan suba gagaha jaringe tengilang awake apang cara anak mati sajaan. Yang suba kalahina baan I Brangkus, mara nglepat bangun. Enggalang malaib apang tusing ada anak nawang”.

Pasemengan mara ending suria, I Brangkas nadtad madik ngajak bapane ka abian. I Brangkas encol nelokin jaringane. Ia kendel pesan, jaringane ngamah. Ada kidang bungkung, basange endig. 

Ia ngaukin bapane, “Bapa jaringe ngamah. Kidange sampun kena jarring. Nanging sampun mati, basangne bengkang, ebone bengu. Minab dibi ipun sampun keni jarring”

Bapanne nyagjagin. “Nah, yadin keto enggalang aba mulih, ka pondok. I Meme konkon ngae basa gede”. Ditu laut I Kidang abana ka pondok. 

Teked di pondok, jaringe kelesina. I Kidang tegteg ngesil, tusing maklisikan. Matanne ngidem. 

I Brangkus mawali ka abian ngalih sare, bungkilan, tabia muah don biu. Tau teken suung, I Kidang ngelepat bangun, tur nyelibsib malaib, tusing ada ngrungu. 


I Kidang Nulungin I Sugem

Kacerita jani I Kidang suba lepas uli baya pati. Ia masusupan ka taman ane asri. Ditu liu soroh kedis ngalih amah, krana liu ada punya who-wohan ane mabuah. Kedis crukcuk ane kereng uyut semengan, becica ane demen nguci, cilalongan ane bulune kuning nyalang. Maish ada soroh sugem, tuhu-tuhu muah ane lenan. 

Tusing joh uli temane ento ada pondok Kiang Upaya. Kiang Upaya geginane mapikat ngejuk kedis. Yan maan kedis ane melah, adepa ka kota. Dugase ento ia aget. Pikatne celepin kedis sugem. I Sugem klepea-klepar  tusing nyidaang pesu. 

Kidang Upaya ngenggalang menek, ngulur pikatne tuun. Kabenengan dugase ento teka I Kidang. Tepukina I Sugem kena pikat. Mara pikate ungkab magagahan. Ngenggalang I Sugem makeber. I Kidang masih malaib. Slampara I Kidang aji blakas, ketes ka bête blakase ilang. Nyrucut lantas Kidang upaya mulih. Di jalan-jalan ia ngempok-ngempok paku, sambilangan kramak-krumuk.


I Kidang Makita Makeber

Sesubane I Sugem bebas, I Kidang merern di sisin tukade, sambilangan ngempok-ngempok ambung. Ia nginem yeh di tukade. Tepukina ada lewat kedis. Ia matolihan menek. Bengong ia nepukin kedis pada girang mupu buah bunut. Ada masih kedis ngimbang sawat di langitne. Ada ane magending saling sautin ngajak roangne. Ada ane makeber andep di tukade, cliak-cliuk manjus. 

Saget teka I Sugem, kecag-kecog maekin I Kidang buka anak nangkil. “Unduh Kidang, ratun titian. Yan tan I Ratu sane nulungin titian, pedas titian sampun padem. Ratu sane nguripang titian. Titian ngaturang bakti, tur matur suksema banget..” 

Teka masih I Cetrung ngajak panakne. “Beli Kidang! Mangkin patut tiang ngaturang pawelas ring Beli. Indayang sambat, napi kayunang Beli?”.

I Kidang kendel kenehne maan pangajum buka keto. “Nah Sugem muah Cetrung. Bengong Beli nepukin kedise ba duur makejang lega. Mirib ia bagia pesan. Ia bias makeber ngiderin gumi”

Masaut I Sugem, “Inggih ratu Kidang. Yakti sapunika. Yaning makeber tegeh, magenepan panggih sane becik-becik. Janten panggih gununge kaler, ambune marerod ampehan angin. Panggih pasihe kelod, gedebar-gedebur ombakne bencah di parangane. Saking ba duur taler panggih kota Mayapadane, gedong-gedongne sane tegeh nyujuh langit. Taler panggih taman-taman sane yehne ening dingin. Wenten gerojongan toya macebur, kritisan toyanne pakantetane sekadi bianglala yang kasunarin ai ..

Masaut I Kidang, “Nah yan saja buka keto, icing Makita pesan apang bias makeber cara kedis. Kenkenang ban madaya. Icing tusing ngelah kampid.

Ngomong I Sugem, “Inggih yan sapunika kayun I retune, wenten upayan titian. Ngiring benjang pesemengan pisan matemu malih I riki. Keto masih adi Cetrung apang milu matemu dini. Beli bakal ngaba don kumbang. Adi cetrung apang ngaba tali kupas

Pasemengan pesan I Kidang, I Sugem muah I Centrung matemu di tongose ento. I Kidang kampidine aji don kumbang, mategul baan tali kupas. Suba pragat I Kidang makampid, ngomong I Sugem, “Mangkin I ratu sampun makampid. Janten sampun prasida makeber”.

I Centrung masih nuturin, “Beli Kidang sampunang lenga. Don kumbange pacang layu, yan keni sunaran suria. Yening sunaran aine sampun banteng gelisang tuun!”

Kacerita jani I Kidang suba makeber. Lega pesan kenehne. Di langite ia ngalanglang ulangun. Magenepan pesan tepukina. Makejang tawah ngenah uli ba duur. Ngangsan tegeh pakeber I Kidange, ngangsan ulangun kenehne. Ia ngengsap teken pabesen I Cetrunge. Sube nganter suriane, I Kidang tusing Makita tuun. Kampidne layu tusing dadi klepatanga. Pamuputne maglebug ulung, di sisin tukade I tuni. Jagjagina baan I Cetrung muah I Sugem. I Kidang upin-upina baan I Sugem, baanga bayu. I Kidang kisah-kisah inget teken awak. 


Pustaka :

Anonim. (18 April 2010). I Cetrung Teken I Kidang. Blog Kamiyana. gedekamiyana.blogspot.com