Satua Bali - Gunawati Ménang

Satua Bali - Gunawati Ménang

Gunawati Ménang

Kacerita ada madan I Gunakaya. I Macan mulisah di tengah alasé sawiréh uli seméngan masusupan masih tuara maan tetedan. Buin kejepan patelanan I Gunakaya bangun tumuli nglanturang masusupan. Pajalané kalunta-lunta mideran di bet-beté di sisin alasé. Tan dumada kaget ia kacunduk tekén sampi ané madan I Guna.

I Gunakaya maakin I Sampi tumuli mamunyi banggras, “Ih banteng, iba buron nista buina kaliwat getap. Awak ibané gedé gangsuh, mata kadi tatité dumilah, tanduk ibané maluya konta lanying nyejehin, nangging iba tuna daya. Kasinahané iba belog dongol, dadi bang cunguhé telusukina? Joh pesan bandingan ibané tekén kai. Waké tuara takut tekén apa-apa, sarwa buroné prasida daksan kai. Makejang manusiané tuara bani tekén kai.ento karanané jani kai dadi nyarap iba, sawiréh uli ibi kai makenta tuara man ngalih amah-amahan. Jani iba apang nyerahang awak, sabudin kainé tuukin. Edé iba tempal, sawiréh iba buron nista. Unduké buka kené mulé tuah paican batara. Uli nguni kai mula kawenang nadah sakancan buroné nista, sujatiné kai tuara ngawag, kai tuah nganutin kecap sastra”.

I Guna kenyem nyauri, “Eden malu macan, asing solah patut laksanain patelanan! Lamun suba manut tekén kecap sastra, kai tuara magingsir, sabudin kainé lakar tuutin kai. Manut rawos ibané, asing mawak nista yogia sarap iba, tur cara ibané unduké buka keto suba manut tekén kecap sastra. Né té kai sengguh iba buron nista, kai masih nepukin turunan anak luwih utama. Dané ané sungsung kai dané dana darma, sura dira, wibuhingguna tur listuayu tan patandingan. Dané wit wong suargan, ka mercapada numadi dadi manusia. Dané tuah ngwisesaang kai, wireh dané turunan wong suargan. Asing maraga batara wenang sinembah. Yadiastun pemekel kainé marupa manusia, dané saksat maraga batara, duaning luwihing guna, kai patut satinut tekén manusa pamekel kainé. Kai patut sadina-dina magaé, manut pituduh pamekel kainé, sasubané mupu pikolihnyané katur ring batara, pinaka yadnyan nyuksemayang pasuecan idané. Pikolih jagaté. Kai andel pesan tekén kaluihan pamekel kainé. Ento kramané kai tuara bani piwal tekén pamekel kainé, sabudin danéné ngereh kai, lakar tuutin kai”.

I Gunakaya kedek ngakak, laut ngucap, “Ih sampi dijé bakatang iba satwané ento, tutur gambang, tuaré jé kaanggo baan kai. Lamun ia manusia sekala, ento kayogia sarap kai. Pitui luih pelag, masih dadi sarap kai, wireh kai suba maan panugrahan Hyang Widi. Apé buin pamekel ibané tuah manusia deki. Iba nyéngguhang, ia patut baktinin, mawak batara, kabekan daya upaya. Jani apang kai pangutian! Yan sajé kalah, kai sanggup mamanjak, saterehan kainé apang tusing kuasa mamangsa manusia”. Kéto pasautné I Macan paricampah.

I Guna kenyem nyaurin, “Uduh macan apang sinah baan iba nampi, nguni ada tuturan, manusané bani ngadu kasaktiyan marep tekén batarané. Batarané ngardi panes banteng wiadin ujan bales, manusiané payu gaenina anggoné ngembonin dewekné. Batarané ngardi pasih linggah tur dalem, manusiané nagé prahu wiadin jukung anggoné melayar dipasihé. Batarané ngardi tukad wiadin pangkung dalem, manusiané kereteg wiadin titi gainina mawastu dangan baana ngliwat. Kéto manusiané ngadu kawigunan, apé mirib pelut baan iba majeluatan nglawan manusia wirwh daya ibané tuah aceledan? Dé iba liunan peta, wireh idupé kakuasa baan Ida Sang Hyang Widi Wasa. Yadin gedé, aéng tur magoba bungah, da enden pati takutin! Sing nyén tuna daya, sawiréh tusing pasti baan ngenehang pakewehé ané lakar nepen deweké. Melahan ingetang malu dikenehé, tutur lawas anggon nyuluhin! Dé ngandelang awak gedé, galk muah munyi banggras, sawiréh da Sang Hyang Widi tuara asih tekén anaké buka keto!”

I Gunakaya nengkik mamunyi, “Ih sampi, liu baan iba muji kautaman pamekel ibané. Nah, tegarang jani pagutin I Gunakaya! Yén sajé kai kalh, kai misadia manjakin saterehan nyané. Kai suka kena upadrawa pradené sakaturunan kainé nyarap satrehanya”.

I Guna mesem nyaurin, “Uduh macan, sing nyén iba kené temah? Apang iba tatas tekén kawisesan pamekel kainé, janikema iba nganginang! Ditu di tegalé bedangin, pamekel kainé sedek ngirisin danggul jaka. Pamekel kainé madan I Gunawati, geginané matuakan”.

I Macan gisu majalan ngungsi tegalé badangin. Teked di tegalé badangin, tepukiné I Gunawati baduur Di punyan jakané sedek ngirisin. I Gunakaya nyerit laut ngelur sarwi ngehkeh tanah tumuli mamunyi banggras, “Né ko iba Gunawati, mai nemin kai ngadu kasaktian! Kai dot pesan nawang kawidagdan ibané, wirwh iba kasub sakti, swara dira, weruhing aji, lewihing guna, prasida magutin batara. Lautang jani edengang karirihan ibané tekén kai!”

I Gunawati Jejeh pesan, awakné prajani ngetor ngantonang imacan galak musirak, bungutné enggang saying ngyarp. Ten dumada sanget ada Widi nyuecanin, jeg metu dayé dikenehné, sadé dabdab I Gunawati masaut,

“Ih Macan, sajé pesan raos ibané. Buat kawisesan kainé tuara ada ané prasida nandingin. Jani kengken idep ibané, iba mabudhi nawang karirihan kainé? Asing tagih iba tuah sida baan kai. Benengan janiné dadi wawetu lacur, sawiréh tekan ibané nadak. Kasinahané iba tuara majanji tekén kai, mawestu karirihan kainé tuara aba kai, enu jumahkejang kai. Lameun iba nyak ngantiang dini, jani akilakar mulih nyemakang iba.”

I Gunakaya kenel tumuli ngucap, “Nah, énggalang iba tuun, lautang mulih, makejang jemak abé mai! Kai lega ngantiang didni, edé pesan iba ngadoang!”

I Gunawati masaut, “Ndikapan kai linyok tekén munyi. Sing nyén iba nglong janji, ngaenang kai tuyuh majalan? Kenjekan kai mulih nyemak kasaktian, iba jeg megedi uli dini. Dijé lantas iba alih kai?”

I Gunakaya ngucap, “Nah, kema suba alih énggalang, kai misadya ngantiang dini! Kai dot pisan mabudhi nawang. Kainé! Janten kai tusing nyidaang magedi uli dini. Nanging iba masih apang pasajé mulih nyemak kesaktian lantas buin mabalik mai”.

I Gunakaya ngucap, “Béh, legut baan iba ngaraos, Yéning jani kai tuun, sinah encol iba nyarp kai”.

I Gunakaya inceg nimbal. “Yéning kai linyok tekén iba, apang kai kena upadrawa. Janjin kainé ené apang kasaksi olih ida bhatara!”

I Gunawati lantas tuun patelanan tumuli majala ngalih bun ata, laut gisu negul I Gunakaya. I Macan yerah awak. I Gunakaya ngucap, “Ih Macan, tegarang gibegang!”

I Gunakaya magibengan agigis, jeg tastas buntas, pegat rampung bun até panegulané. I Guna Wati gualek, “Kaling ké nyanan, sasubané kalihin kai mulih nyemak kasaktian, nu kai dini iba suba megatang tali panegulan. Pantes tuah iba buron demen mobab, uli di goba suba tawang kai”.

I Gunakaya marasa nguciwayang lantas ia majalan ngajanang tumuli nyepeg panyalin akatih. Panyaliné ento lautang anggoné mrigu I macan. Sasubané I Macantekek mategul, tusing gidang makiba. Lantas I unawati nyongkokdi sampingné sambilangé ngipuh pangirisdi batuné.

I Gunakaya ngucap, “Hé Gunawati, dong kema énggalin mulih! Suba sakit awak kainé tegul iba, enu masih iba ngoyong dini!”

I Gunawati masaut, “Apé Buin Jemak kai mulih? Kasaktian suba aba kai dini”

I Gunakaya buin ngucap, “Nah, Yén keto, Lautang jani édéngang! Dadi jek iteh iba ngipuh pangiris?”

I Gunawati mareren ngipuh pangiris lantas ngucap “Macan, ené madan rain pangiris matetuek sudira, batuné ené madan guna, taliné madan anak luih mawastu iba tekén mategul. Unduké buka kené tuah pangendan Ida Sang Hyang Widi, waluyané Ida sweca tekén kai. Jani sabudin kainé nyidaang ngereh iba. Yén kai makeneh ngamatiang iba, pangirisé ené anggon kai nugel baong ibané, batuné ené anggon ngencak tendas ibané. Kudiang iba makelid sawiréh awak ibané suba mabrigu baan tali”.

I Gunakaya bengong sedih, gobané kecud kuning, ngrasé tekén dewek kuciwa majugar. Ia inget tekén munyin I sampiné, tuah saja, asung mawak sadya, tuah batara ané Ményelihin.

I Gunakaya lantas ngetor, mamuyi masalin basa, “Inggih ratu, tityang nunas ica, lédang I ratu ngurip titiyang buron nista. Sakeng mangkin kayang kawekas, saterehan titiyang nenten pacang purun ring iratu saparisentana, moga-moga ipun keni upadrawa, keni pamastuning cor!”

I Gunawati kapiaolasan ningeh munyin I macané ngasih-asih, lantas embusiné tali panegulané. Pragat ngembusin, I Gunawati lantas mulih ngabé tuak. I Gunakaya katinggal ditu, bengong mangenang dewekné, sumasat suba mati buin maurip. Buin kejepné patelané ia ngrayang majalan ngungsi tongos I sampiné.

Ngantenang I Macan teka gobané kecud kuning, ngengalang I sampi nyapatin. I Guna ngucap, “Ih Macan kengken dadi iba sedih? Suba pagutin iba pamekel kainé?”

I Gunakaya ngucap, munYénen bideng, “Tuwi misi buka munyin ibané, manusané sajé sakti. Jani kai tusing melihang iba manut tekén pamekel ibané. Tong madaya kai tekén pamekel ibané ririh yadiastun pawakané cenik, gobané nista tur dekil. Tindakané anggut caré anak tusing ngelah daya, minyéné celepéh-celepéh pesu kapah-kapah. Marasé tekén awak gedé tur akas kai maan majugar nglawan pamekel ibané. Ten panaen kai kuciwa mapadu daya, pamragatné kai jek mategul”.

I Guna ngengkek kedek tumuli gucap alon, “Macan, edé iba maselselan! Lamun katunaan daya, melahang suluhin baan paré panglingsiré lawas. Yadiastun goban odahé bocok, edé nidongin panglemeknyané, wireh ajahé ento makada ada jalan ané patut pilihin Méntas. Sangkan ada anak kalahang baan adiri, sawiréh anaké adiri ento maan panugrahan Ida Sang Hyang Widi Wasa”.

I Gunakaya ngucap, “Nah, idayang tuturang unduké ento!”

I Guna Kenyem tumuli ngucap, “Né satwa ku na melahang ningehang!” I Guna lantas nyatua.


Pustaka :

Kontributor Wikipedia. “Gunawati Ménang”. Wikipedia: Ensiklopedia Bebas. Wikipedia, Ensiklopedia Bebas, 28 Maret 2022. Web. 22 April 2022.